Η ΔΕΠΥ στους ενήλικες

Τι είναι η ΔΕΠΥ 

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μια σύνθετη νευροαναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επίμονες εκδηλώσεις απροσεξίας, παρορμητικότητας και μερικές φορές υπερκινητικότητας οι οποίες δεν συνάδουν με το αναπτυξιακό στάδιο του ατόμου (την ηλικία του). Στη διεθνή βιβλιογραφία είναι γνωστή ως Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) 

​

Η ΔΕΠΥ μπορεί να προκαλέσει σημαντικούς λειτουργικούς περιορισμούς καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής, σε όλους τους τομείς της ζωής και χωρίς την κατάλληλη παρέμβαση μπορεί να οδηγήσει σε δυσμενείς εκβάσεις. 

​

Η ΔΕΠΥ εμφανίζεται κατά την παιδική ηλικία και μερικές φορές συνεχίζεται κατά την ενήλική ζωή. Πολλοί ενήλικες με ΔΕΠΥ δεν γνωρίζουν ότι έχουν τη διαταραχή. Αυτά τα άτομα μπορεί να αισθάνονται ότι είναι αδύνατο να οργανωθούν, να μείνουν συγκεντρωμένοι σ’ αυτό που κάνουν ή να θυμηθούν τα ραντεβού τους. 

 

Καθημερινές εργασίες όπως το πρωινό ξύπνημα, η έγκαιρη άφιξη στη δουλειά και η παραγωγικότητα στην εργασία μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολες για άτομα με μη διαγνωσμένη ΔΕΠΥ. Επίσης, αυτά τα άτομα μπορεί να έχουν ιστορικό προβλημάτων με το σχολείο, την εργασία και τις σχέσεις. Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί να φαίνονται ανήσυχοι και μπορεί να προσπαθούν να κάνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα — τα περισσότερα από αυτά ανεπιτυχώς. Μερικές φορές προτιμούν να κάνουν τις δουλειές τους στο πόδι αντί να ακολουθήσουν τα βήματα που χρειάζονται για να κερδίσουν μεγαλύτερες ανταμοιβές. 

 

Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ 

Κλινικά η ΔΕΠΥ μπορεί να εκδηλώνεται κυρίως με συμπτώματα διαταραχής της προσοχή ή κυρίως με συμπτώματα υπερκινητικότητας/παρορμητικότητας ή με μικτά συμπτώματα. 

 

Τα άτομα με συμπτώματα απροσεξίας συχνά: 

​

• Δυσκολεύονται να εστιάσουν και να συγκεντρωθούν σε πληροφορίες ή εργασίες που τις βρίσκουν βαρετές ή κουραστικές​

​

• Το μυαλό τους περιπλανιέται και ο ειρμός της σκέψης τους διακόπτεται από άσχετες σκέψεις 

​

• Αποσπώνται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα 

​

• Δείχνουν να μην ακούνε αυτό που συζητιέται 

​

• Τους ξεφεύγουν εύκολα οδηγίες ή σημαντικές πληροφορίες 

​

• Δυσκολεύονται να θυμηθούν πληροφορίες 

​

• Δυσκολεύονται να οργανώσουν εργασίες και δραστηριότητες 

​

• Δυσκολεύονται να δώσουν προσοχή στις λεπτομέρειες και κάνουν επιπόλαια λάθη 

​

• Δυσκολεύονται να ακολουθήσουν οδηγίες και αποτυγχάνουν να ολοκληρώσουν εργασίες ή να επιτύχουν τους στόχους τους 

​

• Χάνουν αντικείμενα (πχ κλειδιά, πορτοφόλι, τηλέφωνο) που είναι απαραίτητα για σημαντικές εργασίες και δραστηριότητες ​

​

• Αποφεύγουν ή δείχνουν απρόθυμοι να συμμετέχουν σε εργασίες που απαιτούν παρατεταμένη πνευματική προσπάθεια. 

​

Τα άτομα με υπερκινητικά-παρορμητικά συμπτώματα συχνά:  

​

• Κινούνται νευρικά, χτυπούν αντικείμενα (πχ το στυλό στο γραφείο), κουνάνε ανήσυχα τα πόδια, στριφογυρίζουν στην καρέκλα και γενικά κινούνται περισσότερο από ό,τι οι άλλοι​​

​

• Μιλούν υπερβολικά

​

• Σηκώνονται από το κάθισμά τους σε καταστάσεις όπου αναμένεται να μένει κανείς καθιστός

​

• Νιώθουν εσωτερική ανησυχία

​

• Νιώθουν άβολα ή τους είναι αδύνατο να στέκονται ακίνητοι για πολύ ώρα

​

• Σπεύδουν να απαντήσουν πριν ολοκληρώσει ο συνομιλητής τους την ερώτηση

​

• Ανταποκρίνονται γρήγορα σε καταστάσεις χωρίς να προβλέπουν τις συνέπειες (π.χ. παίρνουν βιαστικές αποφάσεις ή σπεύδουν να ενεργήσουν χωρίς να περιμένουν να ακούσουν όλες τις οδηγίες)

​

• Βρίσκουν την πλήξη ανυπόφορη και αναζητούν συνεχώς ερεθίσματα​​​ 

 

• Παρεμβαίνουν ή διακόπτουν τους άλλους 

​

Hyperfocus 

Τα συμπτώματα που βιώνουν τα άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με το βαθμό ενδιαφέροντος που τους διεγείρει μια εργασία η μια κατάσταση, την αμεσότητα της ανταμοιβής που προσδοκούν και το πόσο εξοικειωμένα είναι με τη δεδομένη κατάσταση. 

​

Για παράδειγμα, ένα άτομο με ΔΕΠΥ μπορεί δυσκολεύεται να ξεκινήσει ή να ολοκληρώσει μια εργασία εάν η ανταμοιβή για την προσπάθειά του καθυστερεί ή αν αισθάνεται ότι η εργασία ή η κατάσταση είναι βαρετή ή κουραστική. Εάν, αντίθετα, επίκειται άμεση ανταμοιβή ή η κατάσταση είναι νέα, έχει ενδιαφέρον και αποτελεί θετική πρόκληση, το άτομο μπορεί να ξεκινήσει και να ολοκληρώσει την εργασία πολύ πιο εύκολα. 

  

Επίσης, αν μια εργασία τραβήξει το ενδιαφέρον των ατόμων με ΔΕΠΥ τότε μπορεί να εστιάσουν υπερβολικά (hyperfocus) σε αυτή (να καθηλωθούν πολύ έντονα σ’ αυτό που κάνουν και να απορριφθούν υπερβολικά σε αυτό). Αν υπερεστιάσουν μπορεί να δυσκολεύονται να απεμπλέξουν την επικέντρωσή τους από την εργασία που κρατά το ενδιαφέρον τους και να ανακατευθύνουν την προσοχή τους ώστε να εμπλακούν σε κάποιο άλλο πιο σημαντικό ή πιο πιεστικό έργο. 

​

Πόσο συχνή είναι η ΔΕΠΥ και ποιους ανθρώπους προσβάλλει 

Η ΔΕΠΥ προσβάλλει περίπου το 6% των παιδιών και εφήβων.  

Τα αγόρια που προσβάλλονται είναι σχεδόν διπλάσια από τα κορίτσια αλλά στους ενήλικες δεν είναι σαφές αν υπάρχει διαφορά μεταξύ των φύλων. 

Υπολογίζεται ότι 33-66% των παιδιών με ΔΕΠΥ συνεχίζουν να έχουν συμπτώματα κατά την ενήλικη ζωή. Ωστόσο οι ενήλικες, σε σχέση με τα παιδιά,  εμφανίζουν κατά κανόνα λιγότερη υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα ενώ παραμένει το έλλειμα της προσοχής.  

 

Η διαταραχή στους ενήλικες υποδιαγιγνώσκεται σε μεγάλο βαθμό. 

Η διάγνωση της διαταραχής δεν είναι πάντα εύκολη και πολλά άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί να μην διαγνωστούν μέχρι την ενηλικίωση επειδή οι δάσκαλοι ή η οικογένεια δεν αναγνώρισαν την πάθηση σε μικρότερη ηλικία ή επειδή είχαν μια ήπια μορφή ΔΕΠΥ ή επειδή τα κατάφεραν αρκετά καλά μέχρι να βιώσουν τις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής, ειδικά στην εργασία. 

 

Η ΔΕΠΥ μπορεί ομοίως να εμφανιστεί σε άτομα με υψηλό IQ με κίνδυνο να περιορίσει τη λειτουργικότητά τους και να υπονομεύσει την εξέλιξή τους. 

  

Από τι προκαλείται η ΔΕΠΥ 

Η αιτιολογία της ΔΕΠΥ δεν είναι γνωστή.

Ξέρουμε ότι κληρονομείται σε μεγάλο βαθμό, ωστόσο η κληρονομικότητά της είναι περίπλοκη και όχι καλά κατανοητή.

Επίσης περιβαλλοντικοί παράγοντες πιθανώς συσχετίζονται με την εκδήλωσή της. Τέτοιοι είναι:

​

• Η ενδομήτρια έκθεση σε ορισμένες τοξικές ουσίες (ιδίως στον μόλυβδο) 

​

• Η έκθεση της μητέρας σε κάπνισμα (ενεργητικό η παθητικό) κατά την κύηση

​

• Η σοβαρή παχυσαρκία της μητέρας κατά την κύηση 

​

• Το πολύ χαμηλό βάρος γέννησης 

​

• Η προωρότητα 

  

Πώς μπορεί να επηρεάσει η ΔΕΠΥ τη ζωή των ασθενών 

Τα άτομα με ΔΕΠΥ είναι πιο πιθανό από τον γενικό πληθυσμό: 

​

• να έχουν μειωμένη ποιότητα ζωής

​

• να έχουν μειωμένα ακαδημαϊκά επιτεύγματα 

​

• να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εργασία τους και στην επαγγελματική τους εξέλιξη

​

• να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις 

​

• να κάνουν χρήση ουσιών

​

• να εκδηλώνουν παραβατική συμπεριφορά 

​

• να υποστούν τραυματισμούς από ατυχήματα

​

• να πέσουν θύματα βίας 

​

• να αυτοκτονήσουν ή να χάσουν τη ζωή του εξαιτίας ατυχήματος 

 

Τα άτομα με ΔΕΠΥ (ειδικά όταν δεν λαμβάνουν θεραπεία) έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη, άσθμα και παχυσαρκία. 

  

Η ΔΕΠΥ προκαλεί σοβαρή δυσφορία και σοβαρούς περιορισμούς στη ζωή των ασθενών. Ωστόσο ο τυπικός ασθενής με ΔΕΠΥ δεν αντιμετωπίζει όλα ή τα περισσότερα από τα παραπάνω προβλήματα. Πολλοί ασθενείς μπορούν να ζήσουν μια χαρούμενη και παραγωγική ζωή, ειδικά αν λάβουν κατάλληλη θεραπεία. 

  

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ

Για τη διάγνωση της ΔΕΠΥ απαιτούνται τα παρακάτω: 

​

• Παρουσία χρόνιων συμπτωμάτων απροσεξίας και/ή υπερκινητικότητας/παρορμητικότητας

​

• Κάποια από τα συμπτώματα πρέπει να είναι ήδη παρόντα από την παιδική ηλικία

​

• Τα συμπτώματα πρέπει να εκδηλώνονται σε δύο ή περισσότερα περιβάλλοντα (πχ στην εργασία και στο σχολείο)

​

• Τα συμπτώματα πρέπει να δυσχεραίνουν τη ζωή του ασθενούς 

​

• Η κατάσταση πρέπει να μην εξηγείται καλύτερα από κάποια άλλη διάγνωση 

 

Άλλες καταστάσεις όπως οι αγχώδεις διαταραχές, η διπολική διαταραχή, η οριακή (borderline) διαταραχή προσωπικότητας ή η χρήση ουσιών μπορεί μερικές φορές να έχουν εκδηλώσεις που μοιάζουν με τη ΔΕΠΥ.

 

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ βασίζεται στην κλινική εκτίμηση. Δεν υπάρχουν εργαστηριακές ή απεικονιστικές εξετάσεις που να χρησιμεύουν στην επιβεβαίωση της διάγνωσης. Τέτοιες εξετάσεις χρησιμοποιούνται μόνο για τον αποκλεισμό άλλων μη ψυχιατρικών παθήσεων που μπορεί να έχουν ομοιάζουσες εκδηλώσεις. 

​

Η ΔΕΠΥ συχνά συνυπάρχει με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές της διαγωγής, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής και η χρήση ουσιών. 

​

Η θεραπεία της ΔΕΠΥ 

Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ ενδείκνυται να λαμβάνουν θεραπεία εάν έχουν ενεργά συμπτώματα που τους προκαλούν σοβαρή δυσλειτουργία.

Η βάση της θεραπείας της ΔΕΠΥ είναι φαρμακευτική καθώς η διαταραχή έχει νευροαναπτυξιακό υπόβαθρο.  

​

Τα φάρμακα επιλογής για τη θεραπεία των ενηλίκων είναι οι αμφεταμίνες (δεν διατίθενται στην Ελλάδα), η μεθυλφαινιδάτη (Concerta) και η ατομοξετίνη (Strattera). Επίσης μπορούν να δοκιμαστούν άλλα φάρμακα εκτός επίσημης ένδειξης όπως η βουπροπιόνη ή η βενλαφαξίνη τα οποία είναι πιθανό να προσφέρουν κάποια βοήθεια. Τα φάρμακα για τη ΔΕΠΥ, ανεξαρτήτως κατηγορίας, συνήθως δεν προκαλούν αξιόλογες παρενέργειες και θεωρούνται ασφαλή ακόμα και για μακροχρόνια θεραπεία. Έχουν θετική επίδραση σε όλο το φάσμα της συμπτωματολογίας της διαταραχής και μπορούν να προσφέρουν στον ασθενή τη δυνατότητα να αξιοποιήσει το δημιουργικό του δυναμικό και να ζήσει μια φυσιολογική ζωή.

​

Μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις όπως η ψυχοεκπαίδευση, η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT) ή ψυχοθεραπείες που βασίζονται στη θεραπευτική σχέση μπορεί να βοηθήσουν, ιδίως στη διαχείριση των δυσκολιών που προκαλεί η διαταραχή.

​

Χρύσανθος Κατσιμαγκλής

Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής