Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία (ΓΑΨ)

Η Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία (Cognitive Analytic Therapy - CAT) είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας που διαμορφώθηκε από τον Άγγλο γιατρό και ψυχοθεραπευτή Anthony Ryle. Αναπτύχθηκε με βάση ιδέες προερχόμενες από την ψυχαναλυτική θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων, τη γνωστική ψυχολογία, την πρακτική της γνωστικής - συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας, την αναπτυξιακή ψυχολογία και υλικό προερχόμενο από το έργο του Λεβ Βιγκότσκι και του Μιχαήλ Μπαχτίν.

 

Το θεωρητικό υπόβαθρο

Πρόκειται για ένα αποτελεσματικό ψυχοθεραπευτικό μοντέλο που ασχολείται κατά κύριο λόγο με τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων και τους τρόπους με τους οποίους τα άτομα σκέφτονται, δρουν και αισθάνονται, τόσο απέναντι στους άλλους όσο και απέναντι στον εαυτό τους, εντός των σχέσεων αυτών.

 

Οι σχέσεις κατανοούνται ως διαδικασίες διαλόγου (με μια ευρεία έννοια) όπου τα μέρη που συμμετέχουν στο διάλογο βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση. Οι τύποι των διαλόγων που αναπτύσσουμε με τους άλλους διαμορφώνονται κατά την παιδική ηλικία, είναι λίγο ως πολύ καθορισμένοι για κάθε άνθρωπο και εντάσσονται στο πλαίσιο ενός ρεπερτορίου ρόλων τους οποίους παίζουμε μέσα στις σχέσεις. Το ρεπερτόριο αυτό είναι μοναδικό για καθέναν μας και μας χαρακτηρίζει.

 

Κάθε ρόλος που παίζουμε μέσα στις σχέσεις μας περιλαμβάνει μια κατάσταση (συναισθήματα, σκέψεις, προσδοκίες, προθέσεις κλπ) στην οποία βρισκόμαστε σε κάθε δεδομένη στιγμή και σχετίζεται άμεσα με τους ρόλους που παίζουν οι άλλοι απέναντί μας. Όταν παίζουμε ένα ρόλο, δηλαδή όταν σκεφτόμαστε, συμπεριφερόμαστε και νιώθουμε με ένα συγκεκριμένο τρόπο σε ένα δεδομένο περιβάλλον, τότε συνήθως τα γεγονότα που επακολουθούν είναι αναμενόμενα και επαναλαμβάνονται με μικρές παραλλαγές κάθε φορά. Συχνά συνειδητοποιούμε ότι πέφτουμε συνεχώς στα ίδια λάθη και παρότι το γνωρίζουμε αυτό μας είναι αδύνατο να αποφύγουμε αυτή την επανάληψη.

 

Για παράδειγμα, ένα ζευγάρι μπορεί να τσακώνεται διαρκώς, σχεδόν κάθε μέρα, με την ίδια αφορμή για το ίδιο θέμα, να ανταλλάσσει τις ίδιες πικρές κουβέντες κάθε φορά και στο τέλος και οι δυο να μετανιώνουν όπως ακριβώς και την προηγούμενη φορά, για να επαναλάβουν την ίδια διαδικασία την επόμενη μέρα. Ή ένας άνθρωπος, επειδή θεωρεί πως οι άλλοι τον βρίσκουν χαζό ή βαρετό, νιώθει ανασφαλής και αγχωμένος στις κοινωνικές του συναναστροφές. Έτσι δεν πλησιάζει τους άλλους ή δεν ανταποκρίνεται όταν προσπαθούν εκείνοι να τον πλησιάσουν, με αποτέλεσμα οι άλλοι να θεωρούν ότι δεν είναι φιλικός και να απομακρύνονται. Αυτό επιβεβαιώνει την αίσθησή του ότι είναι χαζός ή βαρετός κοκ.

 

Η μέθοδος

Η Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία μελετά τις διαδικασίες διαλόγου (διαδικασίες αμοιβαίων ρόλων) που ενεργοποιούνται καθώς ο θεραπευόμενος παίζει τους ρόλους του στις σχέσεις που αναπτύσσει με τους άλλους. Σκοπός είναι να εντοπιστούν οι διαδικασίες εκείνες που αποδεικνύονται δυσλειτουργικές και από τις οποίες ο θεραπευόμενος δυσκολεύεται να ξεκολλήσει, παρότι πολλές φορές αντιλαμβάνεται τη δυσλειτουργικότητά τους. Τέτοιες προβληματικές διαδικασίες μπορεί να σχετίζονται με δυσκολίες στη διαχείριση των διαπροσωπικών σχέσεων, με προβλήματα στο γάμο ή στις ερωτικές σχέσεις, με αισθήματα μειωμένης αξίας του εαυτού ή/και φόβους απόρριψης, με δυσκολίες στην εργασία ή στις ακαδημαϊκές επιδόσεις, με αυτοϋπονομευτικές ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, με συμπτώματα όπως το άγχος, η κατάθλιψη, οι κρίσεις πανικού, οι ψυχαναγκασμοί κα.

 

Στην πορεία της θεραπείας οι προβληματικές διαδικασίες αρχικά καταδεικνύονται και αποτυπώνονται γραπτώς, περιγραφικά και με τη χρήση διαγραμμάτων. Στη συνέχεια ο θεραπευόμενος μαθαίνει να αναγνωρίζει σε πραγματικό χρόνο την επανάληψή τους ώστε να μπορέσει στην επόμενη φάση να αποκτήσει τον έλεγχο και να αναλάβει την ευθύνη πάνω στα συναισθήματα, στις σκέψεις και στις πράξεις του και τελικά να τροποποιήσει συνειδητά τις διαδικασίες του προς όφελός του.

 

Ο θεραπευτής

Τα παραπάνω υλοποιούνται μέσα από την ανάπτυξη μιας συνεργατικής σχέσης μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου, όπου ο θεραπευτής έχει έναν πολύ ενεργό ρόλο, στα πλαίσια του οποίου εργάζεται με τον θεραπευόμενο και όχι για τον θεραπευόμενο.

 

Οι εφαρμογές

Η Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία προτιμά να επικεντρώνεται στα θέματα που απασχολούν τον θεραπευόμενο και στις διαδικασίες που κρύβονται πίσω από αυτά και λιγότερο στις καθιερωμένες ψυχιατρικές διαγνώσεις και ταμπέλες. Σε κάθε περίπτωση είναι μια θεραπεία αποτελεσματική σε ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων και διαταραχών όπως:

• αγχώδεις διαταραχές (διαταραχή πανικού, αγοραφοβία, κοινωνική φοβία, γενικευμένο άγχος κλπ.)

• κατάθλιψη

• διαταραχές πρόσληψης τροφής

• διαταραχές της προσωπικότητας (όπως η μεταιχμιακή/borderline διαταραχή κ.ά.)

• διαπροσωπικές δυσκολίες

• προβλήματα που σχετίζονται έμμεσα με χρήση ουσιών και αλκοόλ

 

Η διάρκεια

Η Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία σχεδιάστηκε κατ' αρχήν ως μια βραχεία ψυχοθεραπεία (συνήθως 16 έως 24 συνεδρίες) με αρχή, μέση και τέλος και με καθορισμένη δομή. Η διάρκειά της όμως μπορεί να είναι μέση ή μακρά, ανάλογα με τις ανάγκες του θεραπευόμενου.

Οι συνεδρίες γίνονται σε εβδομαδιαία βάση και διαρκούν 50 λεπτά.